تأثیرات منفی بحران اوکراین بر وضعیت اقتصادی لبنان

درحالی که جنگ قدرت بین جریانهای سیاسی لبنان برای تشکیل دولتی متمایل به خود جریان دارد، بحران اقتصادی و سوخت در این کشور به فاجعه‌ای بزرگ تبدیل شده است. اگرچه هیچ کشوری از تبعات جنگ اوکراین در امان نمانده است اما لبنان نسبت به دیگران شرایط سخت‌تری ار پشت سر می‌گذارد. انباشت غلات اوکراین در سیلوهای این کشور به دلیل تصرف بنادر آن توسط روسها و تحریم‌های غرب علیه صادرات مسکو، سبب شده تا لبنانی‌ها نیز مثل سایر مردم جهان با کمبود غلات مواجه شوند. درحالی که آمریکا و عربستان سعودی از سه سال پیش با تحریم مالی لبنان و قطع کمک‌های خارجی، گرسنگی دادن به مردم این کشور را تزریق کردند اکنون جنگ اوکراین نیز مزید بر علت شده و بحرانها را تشدید کرده است.

بر اساس آمارها، لبنان ۷۰ درصد از گندم موردنیاز خود را از اوکراین وارد می‌کند و دولت با وجود وعده‌های مختلف نتوانسته است جایگزینی برای آن پیدا کند. به دلیل جنگ، امکان صادرات غلات از اوکراین وجود ندارد و از آنجا که توافقی در این زمینه بین روسیه و اوکراین انجام نشده است، لذا این بحران در آینده نیز تداوم خواهد داشت و می‌تواند وضعیت کشورهایی مثل لبنان را که به واردات غلات وابسته هستند بدتر کند.

به دلیل کمبود غلات در لبنان و با کاهش میزان گندم وارداتی بهای هر بسته نان ۸۵۰ گرمی که قیمت رسمی آن در نانوایی‌ها ۱۳ هزار لیره است اخیرا به ۳۰ تا ۴۰ هزار لیره در بازار سیاه افزایش یافته است یعنی بیش از دو برابر قیمت رسمی آن و باتوجه به نگرانی از کمبود غلات در آینده، صف نانوایی‌ها روز به روز طولانی‌تر می‌شود. امین سلام، وزیر اقتصاد و تجارت لبنان در سخنانی با تاکید بر اینکه گندم یارانه‌ای برای یک تا دو ماه در انبارها وجود دارد، فقط به تهدید بازرگانان اکتفا و آنها را متهم به استفاده از گندم یارانه‌ای در تولید محصولات با سود بیشتر متهم کرده است. این درحالی است که اتحادیه نانوایی‌ها، کمبود گندم را به اختصاص نیافتن بودجه از طرف بانک مرکزی و به تبع آن ناتوانی کارخانه‌های آرد از تولید آرد مربوط می‌داند.

سازمان ملل اخیرا در گزارشی اعلام کرده اگر کمبود غلات و مواد غذایی که متأثر از جنگ اوکراین است، برای یکسال ادامه داشته باشد میلیونها نفر در آفریقا و خاورمیانه جان خود را از دست خواهند داد و لبنان نیز یکی از کشورهای وابسته به غلات از خارج است که با عواقب جبران ناپذیری روبرو خواهد شد. بحران غلات در کنار بحران سیاسی و اقتصادی، می‌تواند خسارات زیادی را به اقتصاد لبنان وارد کند که بیرون ‌آمدن از این وضعیت سالها زمان می‌برد.   

تورم افسار گسیخته

متعاقب بحران اقتصادی و کمبود مواد غذایی در لبنان، تورم نیر به شکل فزاینده‌ای در حال رشد است. بر اساس اعلام اداره مرکزی آمار، تورم لبنان در ماه گذشته نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۲۱۱ درصد افزایش یافت و این بیست و سومین افزایش متوالی سه رقمی شاخص قیمت مصرف کننده از جولای ۲۰۲۰ است. این شاخص نسبت به آوریل ۲۰۲۲ به میزان ۷.۸۵ درصد بیشتر شده است.

به گفته برخی تحلیلگران، پول لبنان در سه سال گذشته ۹۶ درصد از ارزش خود را از دست داده و تورم ۱۰۰۰ درصد افزایش یافته است، به این معنا که قیمتها ۱۰ برابر افزایش یافته و حتی برخی از کالاها و بویژه کالاهای وارداتی تا ۲۰ برابر افزایش قیمت داشته است. بر این اساس، بهای دلار در برابر لیره لبنان از سه سال پیش تاکنون ۲۰ برابر شده است و اگر بخواهیم این موضوع را با درصد حساب کنیم، بهای دلار ۲۰۰۰ درصد افزایش یافته است. بر اساس گزارشها، دلار آمریکا که پیش از آغاز بحران اقتصادی و معیشیتی، در حدود ۱۵۰۰ لیره بود اکنون به ۳۰ هزار لیره رسیده است و پول لبنان به طور بی‌سابقه‌ای ارزش خرید خود را از دست داده است و حقوق‌ پرداختی برای کارمندان در مقابل افزایش بهای کالاها ناچیز بوده و به کاهش توانایی خرید آنها منجر شده است.

از سوی دیگر، تولید ناخالص داخلی لبنان که در سال 2018 حدود 55 میلیارد دلار بود در سال 2021 به رقم 20.5 میلیارد دلار کاهش پیدا کرد که معمولا در شرایط درگیر بودن یک کشور به جنگ چنین کاهشی روی می‌دهد. به گفته بانک بین‌المللی این وضعیت از نیمه دوم قرن نوزدهم یکی از سخت‌ترین بحران‌های اقتصادی جهان به شمار می‌رود. بانک جهانی، لبنان را به عنوان چهارمین کشور با نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی در جهان رتبه‌بندی می‌کند. باتوجه به اینکه هنوز دورنمای مثبتی از تشکیل دولت در این کشور دیده نمی‌شود پیش‌بینی می‌شود که با تداوم انسداد سیاسی، وضعیت اقتصادی در آینده تشدید شود.

با تداوم بحران اقتصادی و افزایش تورم، بسیاری از مردم لبنان در بدترین شرایط زندگی می‌کنند. بر اساس گزارش، کمیته اقتصادی و اجتماعی غرب آسیا (اسکوا) میانگین فقر در لبنان 6.5 میلیون نفری افزایش شدیدی یافته و حدود 80 درصد مردم این کشور فقیر محسوب می‌شوند و بیش از نیمی از خانواده‌های لبنان دچار سوء تغذیه هستند.

از آنجاکه درآمدهای لبنان از طریق گردشگری و فروش محصولات کشاورزی تامین می‌شود، به دلیل همه گیری ویروس کرونا و شروع جنگ اوکراین بر کاهش درآمدهای ملی این کشور تاثیر گذاشته است. در این میان بی‌ثباتی سیاسی ناشی از اختلاف نظر گروههای سیاسی برای تشکیل دولت، اوضاع اقتصادی این کشور را نیز به مرز فروپاشی رسانده است.  

بحران سوخت

در کنار بحران اقتصادی، بحران سوخت هم عرصه را برای لبنانی‌ها تنگ کرده و بهای منابع انرژی روز به روز در حال افزایش است و کار به جایی رسیده که خرید آن از حیطه قدرت لبنانی‌ها خارج شده است. درحالی که با تلاش‌ برخی احتکارگران برای کسب سود بیشتر از جریان افزایش قیمت‌ها، بازار سوخت گرفتار نوعی آشفتگی شده و بر اساس سیاست بانک مرکزی لبنان، بخشی از یارانه سوخت هم از سال گذشته کاهش یافته و مشکلات سوختی را دو چندان کرده است. حذف یارانه به این معناست که قیمت سوخت آزاد محاسبه می‌گردد و ممکن است در بازار سیاه به قیمتهای گزافی فروخته شود که لبنانی‌ها توان خرید آنرا ندارند.

لبنان در سالهای اخیر به شدت با بحران سوخت مواجه بود تا جایی که بنزین در پمپ بنزینها نایاب شده بود و سال گذشته که دولت لبنان در واردات سوخت از خارج ناتوان بود، حزب‌الله با کمک ایران توانست بخشی از نیازهای سوختی لبنانی‌ها را تامین کند، درحالی که عربستان سعودی و آمریکا که مدعی حمایت از لبنان هستند حاضر نشدند به این کشور سوخت تحویل دهند و با تحریمهای خود، به بدتر شدن وضعیت اقتصادی دامن زدند.  

از آنجا که جنگ اوکراین، بازارهای انرژی را بیش از پیش تحت تاثیر قرار داده و به افزایش سرسام آور قیمت حاملهای انرژی در جهان منجر شده است، بنابراین لبنان نیز بیش از سایر کشورها از این وضعیت متضرر شده است. نرخ سوخت در لبنان رکورد بی‌سابقه‌ای را ثبت کرده و قیمت هر باک بنزین به رقم 376 دلار رسیده است. بر اساس آخرین جدول منتشر شده از سوی وزارت انرژی، بهای ۲۰ لیتری بنزین اکتان ۹۵، در روزهای اخیر، ۷ هزار لیره و بنزین اکتان ۹۸، ۸ هزار لیره و مازوت ۱۰ هزار لیره و سیلندر ۱۰ کیلویی گاز ۵ هزار لیره افزایش یافته است.

به دلیل کمبود سوخت، رساندن کالاهای اساسی به فروشگاه هم با بهای گزافی انجام می‌شود و همین مسئله قیمت اقلام خوراکی را به بالاترین حد خود رسانده است. به دلیل کاهش ارزش پول ملی، لبنان برای تامین نیازهای سوختی خود مجبور است بهای زیادی را پرداخت کند.

هر چند حزب‌الله آمادگی خود را برای تشکیل سریع دولت اعلام کرده و از سایر احزاب نیز خواسته تا در این امر مهم مشارکت کنند اما با این حال برخی جریانها هستند که از مواضع خود کوتاه نیامده و بر بحران آفرینی‌های خود ادامه می‌دهند تا حزب‌الله را عامل نابسامانی وضعیت فعلی را معرفی کنند. این گروهها در زمانی که لبنان با بحران اقتصادی روبرو است با همدستی آمریکا و عربستان سعودی کشورشان را به سراشیبی سقوط می‌کشانند و این وسط شهروندان آسیب پذیر لبنانی هستند که هزینه سنگین زیاده خواهی سیاستمداران خود را می‌پردازند.